Χριστουγεννιάτικα έθιμα στην Πελοπόννησο - Παναγιώτης Κότσης | Λογοτεχνικό Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων 2023

 

Χριστουγεννιάτικα έθιμα στην Πελοπόννησο

     Όπως είναι γνωστό, τα Χριστούγεννα αποτελούν την σημαντικότερη γιορτή της θρησκείας μας. Η διάρκειά τους εκτείνεται από την 25η Δεκεμβρίου έως την 7η Ιανουαρίου. Η σημασία της Γεννήσεως Του Ιησού είναι, αναντίρρητα, μεγαλύτερη ακόμη και από την αντίστοιχη Της Αναστάσεως του.

     Σε πολλές περιοχές, υπάρχουν έθιμα, τα οποία έχουν περάσει από γενιά σε γενιά και, τηρούνται ακόμη και σήμερα. Ορισμένες από τις περιοχές αυτές, οι οποίες θα παρατεθούν στο παρόν πόνημα, βρίσκονται στην Πελοπόννησο. 

Α. Αχαΐα

   Μέρος της βόρειας Πελοποννήσου καταλαμβάνεται από την Αχαΐα. Και στην περιοχή αυτή υπάρχουν έθιμα του δωδεκαημέρου. Συγκεκριμένα, η πόλη της Πάτρας δεν φημίζεται μόνο για το Καρναβάλι της, αλλά και για το έθιμο των μποναμάδων. Πρόκειται για μία υπαίθρια αγορά, η οποία απευθύνεται στα παιδιά, διότι περιέχει- κυρίως- δώρα και παιχνίδια. Η αγορά αυτή λειτουργεί κατά την εβδομάδα μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. 

      Επίσης, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή των Καλαβρύτων, υπάρχουν ορεινά χωριά. Στα χωριά αυτά, τα χριστόψωμα φτιάχνονται με σουσάμι και καρύδια ενώ, στο πάνω μέρος του χριστόψωμου, πρέπει να σχηματιστεί ο σταυρός. Τέλος, σε πολλά σπίτια της Αχαΐας, το φαγητό των Χριστουγέννων συνοδεύεται από σούπα με κρέας κότας. 

Β. Κορινθία

     Στην βορειοανατολική Πελοπόννησο, δεσπόζει η Κορινθία. Στην περιοχή αυτή, το δωδεκαήμερο ξεκινά από την παραμονή των Χριστουγέννων. Οι δεισιδαιμονίες, κατά την διάρκεια του δωδεκαημέρου, αφθονούν. Για το λόγο αυτό, οι εργασίες πολλών κατοίκων περιορίζονται στις απολύτως απαραίτητες. Η φωτιά κυριαρχεί στην ζωή των χωρικών, διότι θεωρείται ότι διώχνει τα «κακά πνεύματα». Σε χωριά της Κορινθίας, πολλοί κάτοικοι τοποθετούν κλαριά πάνω από τα τζάκια και, παράλληλα, σκεπάζουν τα γλυκά, για να μην τα πειράξουν οι καλικάντζαροι. 

     Επιπρόσθετα, στην Νεμέα υπάρχει και  το έθιμο της ψυχοκόρης. Αν κάποιο μέλος ή τα μέλη μίας οικογένειας επιστρέψουν από την λειτουργία των Χριστουγέννων, η έφηβη κόρη τους περιμένει, έχοντας στα χέρια παραδοσιακά εδέσματα, όπως για παράδειγμα μελομακάρονα. Τέλος, στον άνδρα της οικογένειας προσφέρεται και λικέρ.    

Γ. Αρκαδία 

   Μία περιοχή της Πελοποννήσου, η οποία βρίθει από έθιμα, αποτελεί η Αρκαδία. Αρχικά, την παραμονή των Χριστουγέννων, οι κάτοικοι βάζουν στο τζάκι ένα μεγάλο κούτσουρο, ώστε να ζεσταθεί «η Παναγία, που γεννά». Ακόμη, καθαρίζουν τις εικόνες του σπιτιού, με βαμβάκι και κρασί. Επίσης, ζυμώνουν το χριστόψωμο με κομμάτια από σύκα, σχηματίζοντας στολίδια και, πλέκοντας σταυρούς στην επιφάνειά του. Στη συνέχεια, το ψωμί διαμορφώνεται σαν χέρι, το οποίο ονομάζεται «το χέρι Του Χριστού». Το ψωμί αυτό τοποθετείται κάτω από μία εικόνα Του Χριστού. Την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, στο Θεόκτιστο Αρκαδίας, αναβιώνει το έθιμο του παστού και της τσιγαρίδας. Σαφέστερα, κάτοικοι της περιοχής συγκεντρώνονται, τρώνε μαζί, τραγουδούν και χορεύουν.  

    Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, πολλοί Αρκάδες φτιάχνουν λουκουμάδες, τους οποίους τηγανίζουν με το πρώτο λάδι του νέου έτους. Κλείνοντας, σε ορισμένα χωριά του νομού Αρκαδίας, κάτοικοι τοποθετούν σε ορισμένα σημεία φαγητά, τα οποία προορίζονται για τις Μοίρες. Αν την επόμενη μέρα δεν τα βρουν, σημαίνει ότι η χρονιά θα είναι καλή ενώ, αν τα βρουν, πιστεύουν ότι θα συμβεί το αντίθετο.

Δ. Μεσσηνία

    Στην Μεσσηνία, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τοποθετείται μία αγριοκρεμμύδα έξω από την πόρτα, για να είναι καλότυχη η χρονιά, η οποία έρχεται σε λίγες ώρες. Τέλος, αν ο καιρός την Πρωτοχρονιά είναι καλός, πιστεύεται ότι θα είναι καλός για περίπου 40 ημέρες ενώ, αν δεν είναι καλός, πιστεύεται ότι αντίστοιχος καιρός θα υπάρξει για το ίδιο χρονικό διάστημα.

      Επιπλέον, μόλις μπει η νέα χρονιά, οι οικογένειες περιμένουν ένα μικρό παιδί στο σπίτι, για να κάνει ποδαρικό. Εν συνεχεία, του ζητούν να πατήσει ένα σιδερένιο αντικείμενο, ώστε όλοι να είναι υγιείς. Ακόμη, η οικοδέσποινα προσφέρει γλυκά στο παιδί, το οποίο θα κάνει ποδαρικό. Φυσικά, σε περιοχές της Μεσσηνίας, αν κάποιο μέλος της οικογένειας βγει έξω από το σπίτι, πρέπει, σύμφωνα με το έθιμο, να πατήσει σε ένα κομμάτι λίθου, το οποίο έχει τοποθετηθεί στην είσοδο του οίκου από την οικοδέσποινα.  

Ε. Μάνη

    Στην Μάνη, περίοπτη θέση μεταξύ των χριστουγεννιάτικων εθίμων κατέχουν οι τηγανίδες, οι οποίες φτιάχνονται τις ημερομηνίες των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Οι τηγανίδες είναι ζύμες, τις οποίες οι νοικοκυρές πλάθουν σαν χοντρό μακαρόνι πάχους μισού δακτύλου και μήκους μισού μέτρου. Αφού τυλίγεται η μία άκρη με κέντρο, τηγανίζεται. Η πρώτη από τις τηγανίδες- υποχρεωτικά- έχει σχήμα σταυρού, διότι είναι Του Χριστού. Η δεύτερη είναι του σπιτιού ενώ, η επόμενη κατά σειρά, του νοικοκύρη, κατ’ αντιστοιχία με την πρωτοχρονιάτικη πίτα. Οι υπόλοιπες διαθέτουν ποικίλα σχήματα. Βέβαια, τηγανίδες δεν μπορούσαν να φτιάξουν όσοι είχαν πένθος. Όμως, τους πήγαιναν συγγενείς και φίλοι, οι οποίοι ήθελαν να πραγματοποιήσουν επίσκεψη σε σπίτια, παρά το πένθος. Φυσικά, περίοπτη θέση μεταξύ των εορταστικών εδεσμάτων κατέχει το χριστόψωμο, το οποίο κόβεται ανήμερα τα Χριστούγεννα και, έχει στολιστεί με σταυρούς. 

      Ακόμη, στην Μάνη κυριαρχεί η αντίληψη για τους καλικάντζαρους, όπως και σε άλλες περιοχές. Οι καλικάντζαροι εισέρχονται από τις καπνοδόχους, διότι τους προσελκύει η μυρωδιά του λαδιού από τις τηγανίδες. Σύμφωνα με την παράδοση, οι καλικάντζαροι είναι ψηλοί, μαυριδεροί, ισχνοί, με κόκκινα μάτια και, τριχωτό όλο τους το σώμα. Στον οικισμό Αντρούβιτσα, στην δυτική Μάνη, οι καλικάντζαροι αποκαλούνται «Τσιλικρωτά». Επίσης, ο δημοσιογράφος- λογοτέχνης, Κ. Πασαγιάννης, μιλά για θρύλους, των οποίων το περιεχόμενο είναι συνυφασμένο με τα ξωτικά αυτά. 

     Οι άνθρωποι σιχαίνονται τους καλικάντζαρους και, προσπαθούν να τους εξοντώσουν. Για το λόγο αυτό προβαίνουν σε προσφορά των παραδοσιακών γλυκισμάτων και τηγανιδών. Ωστόσο, ο μεγάλος φόβος των καλικάντζαρων είναι ο αγιασμός. Συγκεκριμένα, όποιος από τους καλικάντζαρους βραχεί με το νερό, αφανίζεται.   

Παναγιώτης Κότσης