Καραγκούνικη βασιλουκλούρα - της Όλγας Δημοσθένους Καλύβα | Λογοτεχνικό Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων 2023

 «Πίσω μπρος απ’ του Χριστού είν’ η καρδιά του χειμωνιού!»

 ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΟΥΚΛΟΥΡΑ

 Κατά τους Καραγκούνηδες το Δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα έως και τα Θεοφάνεια καλούνταν «Παγανά». Παραδοσιακά οι Καραγκούνες κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος δε νυχτεύρευαν.⁎ 

Το πρωινό, ωστόσο, της προπαραμονής της Πρωτοχρονιάς έπιαναν του προυζμουλόι ⁎ ρίχνοντας ένα κομμάτι από την ήδη κρατημένη από το ζυμωτό ψωμί τους μαγιά, αλεύρι και λίγο αλάτι μέσα σε ζεστό νερό, ώσπου να λιώσει και να γίνει ένας πολύ πηχτός χυλός. Ακολούθως, τοποθετούσαν το παρασκεύασμά τους σε ένα πήλινο κιούπ’ ⁎ κι αφού το σκέπαζαν με ένα τσιόλ’⁎, καρτερικά το άφηναν ολονυχτίς να γέν’⁎. Μετέπειτα, το βράδυ της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς, ίσια μι τ’ νώρα ⁎, ζύμωναν τ’ βασιλουκλούρα! Πρώτα, κοσκίνιζαν το - από το αλεσμένο στο μύλο σιτάρι τους - αλεύρι με τη σίτα⁎ και όση ώρα ζεσταίνονταν το νερό, έφτιαχναν στο κοσκινισμένο αλεύρι τους  μια καλή λακκούβα, στην οποία έριχναν στη συνέχεια το προζύμι, όσο από το ήδη ζεσταμένο νερό χρειαζόταν, αλάτι και λίγη ζάχαρη. Έπειτα, ανακάτευαν το μείγμα αυτό και το ζύμωναν σε ξύλινο σκαφίδ’⁎ με τους γρόθους⁎ και των δυο χεριών τους, έως ότου πετύχουν το καλό του ζμάρ’⁎. Κι αφού έδιναν το στρόγγυλο σχήμα στην κουλούρα τους απλώνοντάς την μέσα στο λίγο άλλοτε αλευρωμένο ή άλλοτε λαδωμένο ταψί τους, ζμπούσαν⁎ εις βαθος σε αυτή: ένα φλόκο, ένα κόμπο άχυρο, λίγες καθαρές τρίχες ζώου (αλόγου ή αγελάδος) απ’ τουν τσιαμπά⁎ τους, ένα ελάχιστο τρίμμα από το χωραφίσιο τους βαμβάκι, ένα κομμάτι κλήμα, ένα σποράκι σιταριού ή σουσαμιού κι ένα νόμισμα δώθει κείθει⁎ δίχως να φαίνονται. Εν συνεχεία, από τη ζύμη σχημάτιζαν: το μεγάλο σταυρό βάζοντάς τον στο κέντρο της κουλούρας, τις θημωνιές των σταριών, τσαμπιά από σταφύλι, παχνιά ζώων, τοποθετώντας τα όλα σε διάφορα σημεία αυτής καθώς και την περίτεχνη κουσιάνα⁎, την οποία και την ψαλίδιζαν περιμετρικά δίνοντάς της ευφάνταστα σχήματα. 

Κι όση ώρα η  βασιλουκλούρα αυτή γένουνταν μες στο ταψί σκεπασμένη με ένα τραπεζομάντιλο και τυλιγμένη με το μάλλινο τσιόλ’ , έβαζαν σβουνιές και ξύλα στον μπουχαρί⁎ , άναβαν φωτιά και πάνω της τοποθετούσαν την πυροστιά και τη γάστρα , μέχρις ότου να κοκκινίσει η γάστρα από τη θράκα. Κατόπιν, κατέβαζαν με το ξύλο τη γάστρα κάτω, έβαζαν το ταψί με την κουλούρα πάνω στην πυροστιά, τη σκέπαζαν με τη γάστρα, ρίχνοντας πάνω της λίγα κάρβουνα, για να κρατηθεί ζεστή και άφηναν το αρτοσκεύασμά τους να ψηθεί. Κι αφού ψήνονταν και ροδοκοκκίνιζε, την έβγαζαν από τη γάστρα, την έριχναν στου σταυρουτό μισάλ’⁎  και ο γηραιότερος της οικογένειας τη σταύρωνε με τα χέρια του και την έσπαζε στη ράχη κάποιου οικόσιτου ζώου (βοοειδούς ή αλόγου). Έπειτα, έδινε ένα κομμάτι της στο ζώο και τα υπόλοιπα μοιράζονταν σε κομμάτι: του  σπιτιού, του Αγίου Βασιλείου και των λοιπών μελών της οικογένειας, αρχής γενομένης από τον νοικοκύρη του σπιτιού. Τέλος, ακολουθούσε το παραδοσιακό γλεντοκόπι.

      Η παρασκευή της Βασιλοκουλούρας αποτελούσε μια ιεροτελεστία που τελούνταν ανελλιπώς και με ξεχωριστό ζήλο από τις Καραγκούνες, γινόταν με προσήλωση στο «έτσ’ τα βρήκαμι, έτσ’ τ’ αφήνουμι» και συνεχίζει απερίσπαστα να είναι ένα αγροτικό έθιμο μεγίστης σημασίας με ρίζες αρχέγονες, με ορθόδοξες χριστιανικές ενσωματώσεις και με ιδιαίτερους τους συμβολισμούς του, που αφορούν κυρίως την ευγονία των ανθρώπων και την ευκαρπία της μάνας γης μα και την προστασία και την ευλογία όλων.     

Ευχαριστώ από καρδιάς την πληροφορήτριά μου την κ. Ευαγγελία Καλύβα για τη βιωματική της περιγραφή και τον τοπικό ερευνητή κ. Νίκο Φίλο για τη συμβολή του καθώς και για την ευγενή παραχώρηση του αρχειακού του φωτογραφικού υλικού!

⁎ νυχτέρευαν: έκαναν νυχτερινές εργασίες, όπως πλέξιμο και κέντημα

⁎ έπιαναν του προυζμουλόι: έφτιαχναν το προζύμι

⁎ κιούπ’: δοχείο

⁎ τσιόλ’: στρωσίδι μάλλινο

⁎ να γέν’: να γίνει

⁎ ίσια μι τ’ νώρα: πριν βασιλέψει ο ήλιος

⁎ σίτα: κόσκινο κουζίνας

⁎ σκαφίδ’: σκάφη

⁎ γρόθους:γροθιές

⁎ ζμάρ’: ζυμάρι

⁎ ζμπούσαν: πίεζαν

⁎ τσιαμπά: πρόσθιο τμήμα μαλλιών της κεφαλής του ζώου

⁎ δώθει κείθει: διάσπαρτα

⁎ κουσιάνα: πλεξούδα

⁎ μπουχαρί: τζάκι 

⁎ σταυρουτό μισάλ’: καρό τραπεζομάντιλο

Όλγα Δημοσθένους Καλύβα